HIPATIA (¿? - 415)

Hipatia izenak handiena esan nahi du. Hipatiaren elezaharrak birjina eta ederra, matematikari eta filosofoa den gazte bat erakusten digu, izan zuen heriotza bortitzak arrazonamendu grekoaren kulturaren eta Erdi Aroko munduaren iluntasunaren arteko inflexio puntu bat adierazten duena.

Antzinateko matematikari guztien biografiekin gertatzen den moduan, bere bizitzari buruz gutxi dakigu eta bere obratik zati txiki bat baino ez da ezagutzen. Ez da ezagutzen Hipatia noiz jaio zen, baina 415eko martxoan hil zela badakigu. Alexandrian bizi zen Erromatar Inperioan, baina bere prestakuntzagatik grekoa zela esan dezakegu, Alexandriaren kokapenagatik egiptiarra eta bizi zen garaiagatik, erromatarra.

Hipatiaren aita, Teon, bere alabaren hezkuntza ikuskatu zuen matematikari famatua ere izan zen. Bere garaietarako espiritu bereziki zabala zuen eta, bere alabari zeuzkan aparteko gaitasunak garatzen baimendu zion astronomoa, filosofoa eta matematikaria izateko.

Hipatiaren bizitzaren daturik ezagunena bere heriotza da. 415eko martxoan, garizuman, hil egin zuten. Kristau talde batek, euren onetik aterata, Alexandriako erdialdean topatu zuten, “gurditik atera zuten; biluzik utzi; azala eta haragiak ebaki zizkioten, harik eta arnasak bere gorputza utzi arte; bere gorputza zatikatu zuten...”. Hipatiaren hiltzaileak ez zituzten zigortu.

Bere heriotza tragikoak eragindako nabarmentasunak bere benetako biografiari eta bere lorpen intelektualei garrantzia kendu die. Matematika, Astronomia eta Filosofia irakatsi zituen. Irakasle handi bat bezala gogoratua da eta bere ezaguera ugariagatik miretsia.

Beretaz esan da: “Antzinateko munduko azken zientzialari paganoa izan zen eta, bere heriotza Erromatar Inperioaren azken urteekin batera heldu zen” eta “Antzinateko zientziaren amaiera sinbolizatu zuen”.

Matematika grekoaren obra handiak komentatu zituen, hala nola: Diofantoren “Aritmetika”, (kontserbatzen direnen artean kopiarik zaharrentzat hartuta dago), Apolonioren “Konikak”, Tolomeoren “Almagesto”ren III. liburua. Ziur aski bere aitarekin batera Euklidesen “Elementuak” eta “Almagesto”aren gainerakoa komentatu zituen. “Kanon Astronomikoa” izenburua zeukan lan bat idatzi zuen. Astrolabio eta hidroskopio tresna zientifikoak eraiki zituen.

--------------------------------------

Astrolabio baten irudia (bi aurpegi).