HENRI POINCARÉ (1854 - 1912)

Jules Henri Poincaré Nancyn (Frantzia) gizarte frantsesean kide nabarmenak zeuzkan erdi-altu klaseko famili baten jaio zen. Henri gaztea lizeoan nabarmendu zen, ia irakasgai guztietan ikasle bikaina izanik, musikan eta gorputz hezkuntzan hala-holakoa zen. Ikusmenarekin arazoak eta arretagabe egoteko joera zeuzkan, baina aldi berean idazkien kalitateari eta bere memoriari esker nabarmendu zen.

1875ean École Polytechniquean graduatu ostean, 1879an meatze injinerutza egin zuen eta Corps de Minesen ikuskari bezala hasi zen lan egiten, bizitza osoan zehar lan honi lotuta izanik. Dena den, 1879an Pariseko Unibertsitatean Matematikan doktoretza lortu zuen Ch. Hermiteren ikuskapenpean eta Unibertsitate honetan hil arte, 1912an, matematikari bezala lan egiten jarraitu zuen.

XX. mendearekin batera matematikarien espezializazioa heldu zen. Poincaré (Hilbertekin batera) azken matematikari unibertsaltzat hartuta dago. Zientziako alor guztietan lan egin zuen: Ekuazio Diferentzialak, Deribatu Partzialezko Ekuazioak, Aldagai Konplexuen Funtzioak, Funtzio Abeliarren Teoria, Topologia Algebraikoa, Zenbaki Teoria, Geometria Algebraikoa, Ekuazio Diofantikoak, Zeruko Mekanika, Erlatibitatearen Teoria, Elektromagnetismoa... filosofiako eta dibulgazio zientifikoko obra garrantzitsuak ere idatzi zituen eta matematika ikerkuntzaren prozesuan ematen den pentsamenduaren ikasketan psikologoekin lan egin zuen.

Poincarék bere “Analisys situs” (1895) lanean Topologia Algebraikoaren, Matematika Modernoaren alor garrantzitsu bat, oinarriak ezarri zituen. Poincaréren aierua, Matematikaren Historian (Matematikako Clay Institutuko milurteko zazpi sarietako bat) aierurik inportanteenetako bat, alor honen barruan dago eta, bere ebazpena G. Perelman matematikari errusiarrak 2002an aurkeztu zion matematika elkarteari.

1887an, Suediako erregeak Eguzki Sistemaren egonkortasuna zehazteko lehiaketa bat antolatu zuen (hiru gorputzen problemaren aldaketa bat). Poincarék saria jaso zuen soluzio bat emateagatik, baina lana argitaratzear zegoela errore bat detektatu zen eta, erroreari soluzio bat emateko Poincaréren lana Kaosaren Teoriaren hasieratzat jo daiteke (“...hastapen  baldintzetan alde txikiek azken emaitzetan alde handiak sortzea gerta liteke...”). Poincarék Lorentzen teoriak eta “erlatibitatearen printzipioa” garatzeko ekarpenak egin zituen, horregatik, ez polemikarik gabe, (Einsteinen) Erlatibitate Espezialaren Teoriaren sortzailetako bat izan zela onartuta dago.

--------------------------------------

Topologían (“goma laminen geometria” bezala ezagututa) kikara bat kaferen azala eta donuts batena (matematikan torua deituta) berdinak dira, baina bi horien azalak eta pilota (esfera) batena desberdinak dira.

donuts (torua)	kikara bat kafe	pilota (esfera)