MADAME DE CHÂTELET (1706 - 1749)

Gabrielle Émilie de Breteuil, Châteleteko markesa, goiko aristokrazia frantseseko dama bat zen. Bizitza azaleko plazeretan murgilduta bizi zitekeen, hala ere bere garaian, sasoi kitzikagarria izan zen Ikaskuntza Mendea,  jazo ziren gertaera zientifikoetan parte hartu zuen. Bere saloietan, antzerkiz, literaturaz, musikaz, filosofiaz...eztabaidatzeaz gain, azken gertaera zientifikoez ere diskutitzen zen.

Bere ohorez, Artizar planetaren krater batek Châtelet izena dauka. Madame Châtelet 1706ko abenduaren 17an jaio zen, Frantzian, Louis XIV.aren erregealdian eta, Gabrielle-Émilie Le Tonnelier de Breteuil izena jarri zioten. Émiliek haurtzarotik ikasteko grina izan zuen eta, ahalegin guztiak egin zituen hori lortzearren. Jakingura sentitu eta dena ulertu nahi zuen. Hemeretzi urte zeukala Châtelet-Lamon markesarekin ezkondu zen. Voltaire 1734ko maiatzaren 6an Parisetik aldendu zen, justiziatik ihes egiteko eta Cirey-Blaiseko gazteluan (Châtelet markesena zena) gorde zen. 1735ean Émiliek han bizitzea erabaki zuen.

Descartesen obra ikasi zuen, Metafisikaren eta Zientziaren arteko erlazioa ulertuz. Horregatik bere buruari arrazoia nagusitzen zeneko pentsamendu argia eta metodikoa galdatu zion.

Madame Châteletek, bere semeak Fisika uler zezan, Kalkulu Diferentziala eta Integrala kontzeptuak dibulgatzen ziren “fisikaren erakundeak” liburua idatzi  zuen. 1740an hiru bolumenetan argitaratu zen. Gazteei Fisika frantsesez irakasteko libururik ez zegoen eta, berak uste zuen mundua ulertzeko ezinbesteko jakintzagaia zela. Hitzaurrean, semeari eskainia, liburua zergatik idatzi zuen iruzkindu eta jakiteko eta ikasteko grina erakutsi zuen. Halaber, goi mailako gizartean oso komuna zen ezjakintasuna kritikatu zuen.

1745ean Newtonen Philosophiae Naturalis Principia Mathematica latinetik frantsesera itzultzen hasi zen, iruzkin baliagarriak eta zabalak eginez eta ulerkortasuna asko errazten zituen gehigarriak erantsiz. Lan honekin Newtonen determinismo zientifikoa zabaldu zuen Ingalaterratik Europa Kontinentalera. 1749an Madame Châtelet hil zenerako bere itzulpena amaituta zegoen. Azkenean, Voltaireren aitzinsolas goresgarria sartuta, 1759an argitaratu zen.

--------------------------------------

Madame Châteleten “fisikaren erakundeak” liburuaren irudiak (1740).